Κάποιες σκέψεις για τη "Στροφή" του Γιώργου Σεφέρη

ΓΙΩΡΓΟΣ  ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

(Διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας)

Ο Γιώργος Πετρόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1952. Σπούδασε στο Πάντειο Πανεπιστή­μιο Δημοσία Διοίκηση και Πολιτι­κές Επιστήμες, ενώ παρακολούθησε και το Μεταπτυχιακό Σεμινάριο Διοικητικού Δικαίου στην ίδια Σχολή. Είναι διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.

Είναι μέλος του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός», της Εταιρεί­ας Ελλήνων Λογοτεχνών, της Εθνι­κής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών Κύπρου, της Εθνικής εταιρίας των Ελλήνων Λογοτεχνών, Εστίας Νέας Σμύρνης, του Ομίλου Φθιωτών Συγγραφέων-Λογοτεχνών, του Οργανισμού για τη διεθνοποίηση της Ελληνικής Γλώσσας, του Σωματείου Ελληνική Γλωσσική Κληρο­νομιά και του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Ενώσεως Κρι­τικών.

Συνεργάζεται με πλήθος περιοδικών στην Ελλάδα και το Εξωτερικό αλλά και με καθημερινές εφημερίδες της Αθήνας και της Κύπρου. Συμμετέχει εις πολλές ανθολογίες. Ποιήματα και δοκίμιά του μεταφράστηκαν στα Αγγλικά, Γαλλικά, Ιτα­λικά, Σέρβικα, Ρωσικά, Πολωνικά, Αλβανικά και Βουλγάρικα. Περιλαμβάνεται στη «Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» του Χάρη Πάτση, στα Ελληνικά who's who, ενώ ο καθηγητής Δημήτριος Τσάκωνας εκφράζεται γι' αυτόν κολακευτικά, τόσο εις την εννεάτομο, όσο και στην επίτομο «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας»

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές «Φθινοπωρινή Περίσκε­ψη», «Θλίψη και Καταγραφή», «Για μιά προδομένη Άνοιξη» (1984), «Ο Θρίαμβος του Θανάτου» (1985), «Διόρθωσις Ημαρτημένων» (1986), «Οι κραδασμοί της ατράκτου» (1988), «Η Ισημερία των Mιaνάδων» (1992), «Σήματα» (2004, Πολωνικά 2005), ενώ συμμετείχε το 1986 με ιδιαίτερο κύκλο ποιημάτων του στις «Οκτώ Φωνές».

Απέδωσε στα Ελληνικά τα «Σοννέτα της Κριμαίας» τού Άνταμ Μίτσκεβιτς (2005) και τα «Έσχατα Ποιήματα» (2013) του Πολωνού νομπελίστα Τσέσσουαβ Μίγουος. Έγραψε τον πρώτο τόμο της «Ανθολογίας Νεοελληνικής Ποιήσεως» (1999), τα βιβλία δοκιμιακών κριτικών «Τα ποιήματα του Κρητικού Πολέμου» (2015), «Οι Ρο­μαντικοί του ΙΘ' αιώνος» (1992), «Σελίδες Νεοελληνικού Ρομαντι­σμού» (2014), «Αχιλλέως Παράσχου: Αθησαύριστα έργα» (2015), «Εκ των Επτανησίων» (1999), «Οι ποιητές του Μεσοπολέμου» (1989), «Τα προεπαναστατικά» (1997), «Παλαιοί και Νεότεροι Ποιητές» (2000), «Κείμενα Μικρασιατικής Λογοτεχνίας» (2002, έπαινος Εστίας Νέας Σμύρνης), «Σμυρνιοί ποιητές πριν την καταστροφή» (2003, γ' Βραβείον Εστίας Νέας Σμύρνης), «Σελίδες Κυπριακής Βιβλιοκριτικής» (α' τόμος 1997, β' τόμος 2002), «Roula loannidou-Stavrou an introducrion to her work» (2004, ελληνικά 2005), «Στοιχεία Γκρεκάνικης Ποίησης» (1999), «Η ελληνόφωνη ποίηση των Γκρεκάνων της Μεγά­λης Ελλάδος» (2014), «Στιχουργήματα πριν και μετά την Άλωσιν» (2006) και «Θεόδωρος Πρόδρομος και τα Πτωχοπροδρομικά Ποιήμα­τα» (2011). Τα φιλολογικά/ έθνογνωστικά «Η προομηρική μας ποίη­ση» (1993), «Από την αρχαίαν Ελληνικήν ποίησιν» (1997), «Οι με­γάλοι Μύθοι και οι Πρώιμες Ελληνικές Γραφές» (1999), «Προαλφαβητικαί Ελληνικαί Γραφαί» (α' έκδοσις 2001, β' έκδοσις 2013), «Αρχαίοι Έλληνες ποιηταί» (2006), «Ο αρχαιοελληνικός Μίμος» (2006), «Η άγνωστη Ορθόδοξη Πολωνία» (2009, τη συμπράξει Πα­ναγιώτη Ριζόπουλου), Η Ελλάδα των Πολωνών Ρομαντικών (2018), το ανάτυπον «Η αλληλογραφία του καθηγητού Δημήτρη Τσάκωνα με τον Τίμο Μαλάνο» (1997), «Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου, Αθησαύριστα Κείμενα» (Α΄ έκδοσις 2017), «Κριτικά Κείμενα για την Ποίηση του Σωκράτη Μελισσαράτου» (2017), «Σελίδες Βιβλιοκριτικής για το έργο του Σωκράτη Μελισσαράτου» (2018), «Ανθολόγιον Ελευθερίας Ποιήματα για το ένδοξο 1821» (2020», «Σημειώσεις για Ποιητές του Μεσοπολέμου» (2020), και «Κείμενα Για Ποιητές» (2020). 

***

Oi Dromoi Logotexnias, φιλοξενούν το κείμενο του Διδάκτορα Νεοελληνικής Φιλολογίας Γιώργου Πετρόπουλου με τίτλο: «Κάποιες σκέψεις για τη "Στροφή" του Γιώργου Σεφέρη».

Γράφει: ο Γιώργος Πετρόπουλος

      Η «Στροφή» του Γιώργου Σεφέρη τυπώθηκε αρχικά το Μάιο του 1931 από το τυπογραφείο ΄΄Εστία΄΄ σε 300 αριθμημένα αντίτυπα και επανακυκλοφόρησε το Μάιο του 1940 μαζί με τις συλλογές «Στέρνα», «Μυθιστόρημα» και «Γυμνοπαιδιά» τυπωμένη στο τυπογραφείο του Στέφανου Ν. Ταρασσόπουλου σε 525 αριθμημένα αντίτυπα από τότε περιέχεται στο σώμα των ποιημάτων του, το οποίο κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΄΄ Ίκαρος΄΄. Η θεώρησή μας γίνεται απ’ αυτή του Ιουλίου του 1964. Η Συλλογή αποτελείται από δεκατρία ποιήματα, των οποίων προτάσσεται δίστιχο από τον ΄΄Ερωτόκριτον΄΄.

      Την εποχή κατά την οποία εκδόθηκε η «Στροφήκυριαρχούσε στα ποιητικά μας πράγματα η σεβάσμια και επιβλητική μορφή του Κωστή Παλαμά. Όμως και οι νεορομαντικοί – συμβολιστές της γενιάς του ΄20, παραδοσιακοί ποιητές ως επί το πλείστον, διέγραφαν τη δική τους ποιητική τροχιά με σημαντική πράγματι επιτυχία. Άλλωστε η αυτοκτονία του Κώστα Καρυωτάκη ήταν ακόμη νωπή. Έτσι ο αμαρτωλός Λαπαθιώτης και οι μελαγχολικοί Άγρας και Παπανικολάου συγκινούν τους ευαίσθητους και φιλόμουσους αναγνώστες.

Η έκδοση της «Στροφής» δημιούργησε ανάμεικτα συναισθήματα. Πολλοί άνθρωποι των Γραμμάτων μας την αποδοκίμασαν, ενώ αρκετοί, με προεξάρχοντα τον Ανδρέα Καραντώνη την επευφήμησαν θεωρώντας την ως την έναρξη του μοντερνισμού στη Χώρα μας.

      Ας προσεγγίσουμε τη συλλογή.

Το ομώνυμο ποίημα αποτελείται από τρεις τετράστιχες στροφές με ομοιοκαταληξία κατά τους στίχους 1-4 και 2-3. Είναι και ασαφές και ακαλαίσθητο. Μάλλον δεν συγκινεί. Το «Αργά Μιλούσες» από τρεις τετράστιχες στροφές με την ίδια ομοιοκαταληξία είναι ένα ανούσιο ερωτικό ποίημα, με κάποια ωστόσο στοχαστικότητα. «Η λυπημένη», από τέσσερες τετράστιχες στροφές, με την αυτή ομοιοκαταληξία, στα ίδια αισθητικά και θεματολογικά πλαίσια με τα ανωτέρω ποιήματα. Το «Αυτοκίνητο», από τέσσερες τετράστιχες στροφές με την ίδια ομοιοκαταληξία, είναι ένα μέτριο ερωτικό στιχούργημα, το οποίο δεν συγκινεί με την αισθητική του. Δεν μπορούμε να γράψουμε το ίδιο και για την «Άρνηση», ποίημα ολοκληρωμένο, αισθαντικό και με ωραίες εικόνες σε τρεις τετράστιχες στροφές. ΄΄Οι σύντροφοι στον Άδη΄΄, εκ τριών τετράστιχων στροφών, παρουσιάζει με έξοχο και ευρηματικό τρόπο το τέλος των συντρόφων του Οδυσσέα, οι οποίοι έφαγαν τα βόδια του Ήλιου. Το «FOG» από δέκα τετράστιχες στροφές με «πλαδαρή» ομοιοκαταληξία κατά τους δεύτερους και τέταρτους στίχους διαθέτει μια μελαγχολία αξιοπρόσεκτη, η οποία εφάπτεται του Καρυωτάκη και διακρίνεται για το λυρισμό του. «Το ύφος μιας μέρας», ποίημα σε ελεύθερο στίχο με αρκετή απαισιοδοξία, θέτει μια σειρά ερωτημάτων υπαρξιακής υφής, μας χαρίζει ζωηρές εικόνες και παρουσιάζει μια έντονη εσωστρέφεια του ποιητή. Το ποίημα αυτό προοιωνίζει το μετέπειτα μεγάλο έργο του Γιώργου Σεφέρη. 

   Η «Σχεδία», από έξι τετράστιχες στροφές, όπου ομοιοκαταληκτούν οι τρεις πρώτοι στίχοι κάθε στροφής, ενώ οι τέταρτοι ομοιοκαταληκτούν ανά ζεύγος στροφών, είναι ένα μάλλον ασήμαντο ερωτικό ποίημα. Το «Ρουκέτα», από επτά ανομοιοκατάληκτες τετράστιχες στροφές , δημιουργεί έντονες εντυπώσεις και ο τρόπος γραφής της μας παραπέμπει στον υπερρρεαλισμό. Η «Ρίμα», εκ δύο τετράστιχων στροφών οι στίχοι των οποίων ομοιοκαταληκτούν πλεκτά και ενός μεμονωμένου σε παρένθεση στίχο, με αρκετό πεσιμισμό μάς χαρίζει μία ερωτική εκδοχή του Σεφέρη, χωρίς ωστόσο η «Ρίμα» να είναι κάτι το σπουδαίο.

Το ίδιο θα ήταν δυνατό να γράψουμε και για το «Εις μνήμην» από δύο τετράστιχες στροφές με ΄΄πλεκτή ομοιοκαταληξία και δύο ανομοιοκατάληκτους στίχους. Τέλος το «Δημοτικό τραγούδι» από δύο τρίστιχες στροφές στις οποίες ομοιοκαταληκτούν οι δύο πρώτοι στίχοι κάθε στροφής και οι τρίτοι μεταξύ τους, είναι ένα χαριτωμένο ερωτικό τραγουδάκι, χωρίς άλλες αξιώσεις.

   Με το στιβαρό, εύχυμο και στοχαστικό ποιητικό έργο του Γιώργου Σεφέρη έχουμε ασχοληθεί εκτενώς αλλού. Ο προσεκτικός αναγνώστης λοιπόν εύκολα διαπιστώνει ότι οι πρωτόλειοι αυτοί στίχοι της «Στροφής» ουδεμία έχουν σχέση με άλλα του έργα, όπως «Μυθιστόρημα» ή «Ημερολόγιο Καταστρώματος Α΄, Β΄, Γ΄» και μάλλον δεν εισάγουν το μοντερνισμό. Η «Στροφή», με τη μιικρολογία της, σηματοδοτεί το άδοξο τέλος της παραδοσιακής μας ποίησης από μία αδέξια παραδοσιακή στιχουργία.

Γιώργος Πετρόπουλος

Για ποιά γαλάζια πατρίδα μιλάτε κε Ερντογάν;

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ  ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΣ

 (Καθηγητής Πανεπιστημίου)

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ '' ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ "

Για ποιά γαλάζια πατρίδα μιλάτε κύριε Ερντογάν;

       Η πρόσφατη δημοσίευση του χάρτη της γαλάζιας πατρίδας στον τουρκικό τύπο δεν έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία, αφού ο Ερντογάν συνηθίζει να προειδοποιεί για την ατζέντα που ακολουθεί στις γεωπολιτικές του σχέσεις και, ως συνήθως, εμείς πάλι αιφνιδιασθήκαμε και επανενεργοποιήσαμε τη διπλωματία μας με φρούδες ελπίδες, ότι δηλαδή θα πειθαναγκάσουμε τη Γερμανία, Ιταλία και Ισπανία να αναπροσανατολίσουν την πολιτική τους που από χρόνια έχουν παγιώσει με την Τουρκία. Αποτελεί απόδειξη μείζονος αφέλειας και η φευγαλέα ακόμα σκέψη, ότι μπορεί να έχει περιθώριο επιτυχίας ένα τέτοιο διάβημα. Για τον απλούστατο λόγο ότι οι σχέσεις των κρατών βασίζονται κυρίως επί του συμφέροντος και όχι επί των αφηρημένων ιδεών, της ειρήνης, του διεθνούς δικαίου και της εθνικής αξιοπρέπειας, τις οποίες εμείς βέβαια προωθούμε και στις οποίες υποτίθεται ότι εδράζεται ο δυτικός πολιτισμός.

      Ο χάρτης όμως της γαλάζιας πατρίδας απέδειξε περίτρανα:                            α. Τη χιτλερικής επινόησης αντίληψη του κου Ερντογάν περί Lebensraum (=ζωτικού χώρου).                                                                                         β. Την κονιορτοποίηση του ιδεολογήματος των εξωτερικών ευρωπαϊκών συνόρων. Πραγματικά ούτε ένας Ευρωπαίος δεν διαμαρτυρήθηκε για την κατάφωρη παραβίαση των ευρωπαϊκών συνόρων που συνιστά ο τουρκικός αυτός χάρτης, τον οποίον, δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία, ότι η Τουρκία όσον ούπω θα εφαρμόσει. Και ο λόγος είναι απλός· κανείς Ευρωπαίος δεν πιστεύει στη θεωρία των ευρωπαϊκών εξωτερικών συνόρων. Όπως τα ολλανδικά θαλάσσια ύδατα είναι για τους Ολλανδούς αποκλειστικά ολλανδικά, τα γερμανικά αποκλειστικά γερμανικά και σε περίπτωση παραβίασής τους θα αντιμετώπιζαν τον εισβολέα μόνοι τους, έτσι και τα ελληνικά οι Ευρωπαίοι τα αισθάνονται ως ελληνικά και επομένως η ευθύνη της υπεράσπισής τους βαραίνει αποκλειστικά την Ελλάδα, στην κυριαρχία της οποίας ανήκουν. Αν πραγματικά ίσχυε η θεωρία των εξωτερικών ευρωπαϊκών συνόρων, έπρεπε η Ευρωπαϊκή Ένωση να καταγγείλει την Τουρκία για επεκτατική πολιτική σε βάρος της. Αντίθετα, μεγάλες χώρες μέλη της ΕΕ βλέπουν το γεγονός ως ευκαιρία πώλησης νέων αμυντικών συστημάτων και πηγή νέου πλουτισμού. Είναι αφελές τουλάχιστον να βαυκαλίζεται κανείς με την ιδέα ότι οι μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες (Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία κ.ά.) θα αναστείλουν καθοριστικά τις αμυντικές τους συναλλαγές με την Τουρκία για χάρη της Ελλάδας. Η απάντηση της Γερμανίας επί του θέματος είναι χαρακτηριστική. Επομένως, ούτε η ΕΕ, οι ΗΠΑ και πολλώ μάλλον το ΝΑΤΟ μπορούν να λειτουργήσουν ως ανασχετικός παράγοντας στον νεοοθωμανικό ιμπεριαλισμό.

        Ωστόσο, τουλάχιστον οι Ευρωπαίοι γνωρίζουν πολύ καλά, σε αντίθεση με τον κο Ερντογάν, που σκοπίμως αποσιωπά ή πραγματικά αγνοεί, ότι η θάλασσα αυτή με τα νησιά που περιλαμβάνει, καθώς και η απέναντι ιωνική ακτή αποτελούν πραγματικά τη βάση του ευρωπαϊκού πνεύματος. Εδώ γεννήθηκε η επική ποίηση, εδώ εμφανίσθηκε η λυρική ποίηση, εδώ θεμελιώθηκε η φυσική φιλοσοφία, που έθεσε τις βάσεις της επιστημονικής σκέψεως. Εδώ ανδρώθηκαν οι πρώτοι ποιητές και διανοούμενοι της Ευρώπης, ο Όμηρος, ο Αλκαίος, ο Αρίωνας, ο Πυθαγόρας, ο Ηρόδοτος, ο Ιπποκράτης και πολλοί άλλοι που άνοιξαν νέους δρόμους στην ανθρώπινη σκέψη. Και επειδή ο νεοοθωμανικός ιμπεριαλισμός εποφθαλμιά ολόκληρη την Ελλάδα με τους Ευρωπαίους να παρακολουθούν με ένοχη σιωπή τις εξελίξεις, οφείλουμε να τους θυμίσουμε τα εξής: 

      Εδώ λειτούργησαν τα δύο αρχαιότερα Πανεπιστήμια του κόσμου, η Ακαδημία του Πλάτωνα και το Λύκειο του Αριστοτέλη, εδώ καλλιεργήθηκε η σοφιστική διανόηση, η καθιέρωση των ηθικών αξιών από τον Σωκράτη, η ανάλυση των διεθνών σχέσεων από τον Θουκυδίδη, η διεκτραγώδηση των ανθρωπίνων παθών από τους τραγικούς, η δημοκρατία από τον Κλεισθένη, η πατριωτική ιδεολογία από τον Περικλή, η δύναμη του λόγου από τους ρήτορες. Επιτρέπεται εδώ να θυμίσω την Πανελλήνια Ιδέα του Ισοκράτη, ο οποίος καλούσε σε ένωση όλους τους Έλληνες κατά της εξ Ανατολών απειλής. Η ίδια πατριωτική πρόσκληση ισχύει και σήμερα σε όλους τους Έλληνες, ανεξαρτήτως τόπου διαμονής (Ελλάδα, Κύπρο, εξωτερικό). Από εδώ επίσης, εμφορούμενος από το πνεύμα αυτό, ο Αλέξανδρος μετέφερε τη δάδα του πολιτισμού στα βάθη της Ανατολής. Εδώ επίσης η Ρώμη υπό την επίδραση του ελληνικού πολιτισμού μεταμορφώθηκε σε δύναμη που εκπολίτισε ολόκληρη την Ευρώπη. Οφείλουν οι Ευρωπαίοι να γνωρίζουν αυτό που ο μεγάλος φιλόλογος και διανοητής του 20ού αιώνα, Bruno Snell, στο περίφημο βιβλίο του Die Entdeckung des Geistes (=Η Ανακάλυψη του Πνεύματος) διακηρύσσει:

Το ευρωπαϊκό πνεύμα αρχίζει με τους Έλληνες. Αυτοί ανακάλυψαν το πνεύμα. Αλλά, όταν λέμε οι Έλληνες ανακάλυψαν το πνεύμα, δεν είναι το ίδιο σαν να λέμε ο Κολόμβος ανακάλυψε την Αμερική. Για τον απλούστατο λόγο ότι η Αμερική προϋπήρχε του Κολόμβου, ενώ το πνεύμα δεν προϋπήρξε των Ελλήνων.

     Επομένως, κε Ερντογάν, για ποιά γαλάζια πατρίδα μιλάτε; Τι έχετε να αντιτάξετε εσείς απέναντι στα επιτεύγματα αυτής της πατρίδας; Αυτή η γαλάζια πατρίδα είναι ελληνική, αλλά ταυτόχρονα ανήκει στην παγκόσμια σκέψη, ανήκει στον παγκόσμιο πολιτισμό, που βασίζεται στις ιδέες της ειρηνικής συνύπαρξης, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της δημοκρατίας, ιδέες που εσείς ούτε δημιουργήσατε ως λαός ούτε και αποδεχθήκατε, αλλά αντίθετα διαπρέψατε σε σφαγές και ωμότητες, τις οποίες μπορεί να διαπιστώσει κανείς διαβάζοντας το βιβλίο του αμερικανού πρεσβευτή, George Horton, The Blight of Asia (=Η Μάστιγα της Ασίας). Λάθος μας μπορεί να χαρακτηρισθεί το γεγονός ότι εμείς δυστυχώς ξεχάσαμε πολύ γρήγορα τις χαμένες πατρίδες, τις οποίες έπρεπε με πρόταση του Υπουργείου Πολιτισμού να διατηρήσουμε στη μνήμη με την ίδρυση ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων και Σχολών υπό την αιγίδα της ΕΕ.

  Η πομπώδης φρασεολογία σας συνιστά ύβριν χιτλερικού τύπου και να είσθε βέβαιος ότι την ύβρη αυτή θα ακολουθήσει η Νέμεσις, όπως ακριβώς συνέβη και σε όλους τους εξ Ανατολών εισβολείς.

Βασίλειος Λ. Κωνσταντινόπουλος