Ολυμπιόνικος 4ος

Αναπαράσταση από την αφή της ολυμπιακής φλόγας στην Αρχαία Ολυμπία

ΙΣΤΟΡΙΑ & ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΑΡΧΑΙΑ  ΕΛΛΑΔΑ

A.  Ο αθλητισμός στον Όμηρο και στον Ησίοδο

Επιμέλεια Σωκράτης Μελισσαράτος

   
" Με τον Όμηρο και τον Ησίοδο ερχόμαστε σε επαφή με μια κοινωνία όπου ο αθλητισμός έχει εισδύσει σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής,δημόσιας και καθημερινής. Η αγάπη για την άθληση κυριαρχεί παντού: νέοι άνθρωποι χαίρονται την έντονη σωματικοί προσπάθεια, τρανοί αρχηγοί και ήρωες αγωνίζονται να έρθουν πρώτοι, ενώ γύρω ένα πλήθος - λαός ή στρατός - δονείται από ενθουσιασμό παρακολουθώντας τις επιδόσεις τους. Με λίγα λόγια βρισκόμαστε μπροστά σε μια κοινωνία που, παράλληλα με τα ηρωικά της ιδανικά, χαρακτηρίζεται και από ένα γνήσιο αθλητικό πνεύμα.

Η έφεση για την άθληση είναι διάχυτη και στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια.  Την συναντάμε στις περιγραφές των αγώνων που έγιναν για να τιμηθεί ο νεκρός Πάτροκλος - τα άθλα επί Πατρόκλω- στους αγώνες που οργάνωσαν οι Φαίακες για να διασκεδάσουν τη θλίψη του Οδυσσέα  και σποραδικά σε μερικές άλλες περιπτώσεις. Όλοι οι ομηρικοί ήρωες λαχταρούν να διακριθούν στους αγώνες: κάθε ήρωας είναι και ένας αθλητής που προσπαθεί να ξεπεράσει τους άλλους.

                                         Ο ακοντιστής στην τελευταία φάση πριν τη βολή.
                                                     (An. Berolino,  Staatliche museum)

Το πάθος για τους αγώνες και η εξοικείωση με αυτούς άφησαν τη σφραγίδα τους στη γλώσσα. Στον απλό καθημερινό λόγο, εκφράσεις όπως π.χ. "μια ριξιά του δίσκου" ή "μια ριξιά του κονταριού" που χρησιμοποιούν για να ορίσουν χονδρικά μια απόσταση, είναι αρκετά συνηθισμένες."

"Τα αγωνίσματα που περιγράφονται στην Ιλιάδα, στα άθλα επί Πατρόκλω, είναι με τη σειρά: η αρματοδρομία, η πυγμαχία, η πάλη, ο δρόμος, η οπλομαχία, ο δίσκος, η τοξοβολία με στόχο και το ακόντιο." (1) 

Από την Οδύσσεια, όπως αναφέραμε έχουμε το πείραγμα του Ευρύαλου προς τον Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων, όπου ο βασιλιάς των Φαιάκων Αλκίνος διοργάνωσε αγώνες για τον ήρωα του Τρωικού πολέμου. 

«Δε μοιάζεις, ξένε, με άνθρωπο τεχνίτη στους αγώνες, 
αλήθεια, απ' όσους άπειρους γνωρίζει ο κόσμος όλος, 
παρά μου φαίνεσαι αρχηγός θαλασσινών εμπόρων, 
που τρέχει με πολύκουπο καράβι κι είναι ο νους του
μονάχα στις πραμάτειες του και στα συμφέροντά του,
πώς θα κερδίζει αρπάζοντας. Για αγωνιστής δε μοιάζεις.»  (2) 

και εκείνος, θεωρώντας τα λόγια του μεγάλη προσβολή της αρετής του, τον νικάει στο αγώνισμα του δίσκου και επιβεβαιώνει την υπεροχή του.   

                          Σκηνή αρματοδρομίας τεθρίππου. Ο ηνίοχος με τον λευκό χιτώνα είναι

                          ανεβασμένος στο ελαφρό δίτροχο άρμα και οδηγεί προσεχτικά το τέθριπ-

                          πο που πλησιάζει το σημείο καμπής. (Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο)

B. Η  Συμβολή του Αθλητισμού στην Αγωγή των Νεων

[...] Το αγωνιστικό και ανταγωνιστικό πνεύμα απλώνεται σε όλη την έκταση της ελληνικής ζωής και της δίνει ένα ιδιαίτερο χαρακτήρα και χρώμα. Μουσικοί και ποιητές, φιλόσοφοι και ρήτορες, ζωγράφοι και γλύπτες συναγωνίζονται με τα έργα τους ο ένας τον άλλο για την "αριστεία" που θα τους αναδείξει και θα τους χαρίσει τη νίκη, όπως οι αθλητές αγωνίζονται στο στίβο για το τιμητικό έπαθλο. Αυτό σημαίνει πως σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής δημιουργείται ο διάλογος και ο ισότιμος συναγωνισμός.

Τ ο στάδιο της Αρχαίας Ολυμπίας χρονολογείται στα μέσα του 4ου αι.π.Χ.

Το μήκος του είναι 192,27 μ. δηλ. 600 ολυμπιακά πόδια. Δεξιά τα

ίχνη της εξέδρας των Ελλανοδικών και αριστερά ο βωμός της Δή-

μητρας Χαμύνης. 

Αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων (Πάντα να είσαι ο πιο καλός και να ξεπερνάς όλους τους άλλους). Την ποιητική αυτή ρήση ο Όμηρος την αποδίδει στον Πηλέα πατέρα του Αχιλλέα. Ο γιος του Πηλέα και της Θέτιδος ήταν για όλους τους νέους της εποχής του το τέλειο πρότυπο ανδρός του καλού "κα'γαθού". 

"Ο Πηλέας, μας ιστορεί ο μύθος, παρέδωσε το γιο του για να τον αναθρέψει ο Κένταυρος Χείρων, μια παράξενη μορφή σοφού, γυμναστή και γιατρού και μουσικού, που έθρεψε και άσκησε έξοχα το κορμί του νεαρού Αχιλλέα. Για να γίνει ο άφοβος και τέλειος πολεμιστής όμως μαζί με αυτή την άσκηση του δίδαξε και τη μουσική και το τραγούδι, αυτός ο φημισμένος μουσικός. 

Παράσταση αγώνα σταδίου στην κατηγορία των ανδρών. Οι πέντε

δρομείς τρέχουν προς τα δεξιά αιωρώντας έντονα τα χέρια. (Νέα 

Υόρκη, Metropolitan Museum) 

Αυτή την ιδανική αγωγή εφαρμόζουν όλες οι ελληνικές πόλεις στα αρχαϊκά χρόνια: γυμναστική του σώματος και μουσική, ενόργανη και φωνητική, που συνδυάζονται θαυμαστά στο χορό, κάποτε και στα αθλήματα.[...]

[...] Οι ίδιοι οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν πως η αγωγή αυτή πρέπει να είναι ανάλογη με το κοινωνικό και πολιτικό σύστημα της κάθε πόλης, όπως το διατυπώνει επιγραμματικά ο Αριστοτέλης: "παιδεύεσθαι προς τας πολιτείας". Άλλωστε στόχος της παιδείας ήταν για ένα μεγάλο διάστημα και στην πιο μεγάλη έκταση του ελληνικού κόσμου η διάπλαση άξιου πολίτη. (3) [...] 

Παρατίθεται το ποίημα του Πίνδαρου του Θηβαίου            

ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΟΣ 4ος

Μετάφραση: Διονύσης Καψάλης

Ο τέταρτος Ολυμπιόνικος του Πίνδαρου του Θηβαίου υμνεί τον Ψαύμη από την Καμάρινα της Σικελίας,  ο οποίος νίκησε στο αγώνισμα της αρματοδρομίας στην 82η ολυμπιάδα το 452 π.Χ.

Δία υπέρτατε, αρματηλάτη
της ακατάβλητης βροντής, δικές σου
οι Ώρες κι οι Καιροί που στροβιλίζονται
στης λύρας τα γυρίσματα και μ’ έστειλαν
μάρτυρα εδώ υπέροχων αγώνων·
στην είδηση του φίλου που νικά
σκιρτούν γλυκά και χαίρονται οι καλοί.
Όμως εσύ, του Κρόνου γιέ, που ορίζεις
το βάρος το ανεμόδαρτο της Αίτνας
που πλάκωσε τον εκατοντακέφαλο
τον κραταιό Τυφώνα, δέξου εσύ τον Ολυμπιονίκη,
δέξου τον ύμνο αυτό για χάρη των Χαρίτων,

αιώνιο φως στους άθλους της ανδρείας.

Είναι ο χορός κι ήρθε για να τιμήσει

το άρμα του Ψαύμη, που στεφανωμένος

με κλάδο ελιάς από την Πίσα βιάζεται

να πάει να δοξάσει την Καμάρινα.

Είθε ο καλός θεός να ευνοήσει

τους πόθους του· εγώ τον επαινώ

γιατί φροντίζει πάντα τ’ άλογά του

κι είναι φιλόξενος μ’ όλον τον κόσμο

κι άλλο στο νου δεν έχει παρά μόνο

την Ησυχία, το καλό της πόλης.

Την καθαρή αλήθεια λέω·

στην πράξη δοκιμάζονται οι θνητοί.

Έτσι έγινε και γλίτωσε απ’τη χλεύη

των γυναικών της Λήμνου ο γιος του Κλύμενου·

πηγαίνοντας να πάρει το στεφάνι

του νικητή στην οπλιτοδρομία,

στην Υψιπύλη γύρισε και είπε:

Ιδού ποιος είμαι εγώ στη γρηγοράδα,

ίδιος στα χέρια, ίδιος στην καρδιά·

άσπρα μαλλιά βγάζουν κι οι νέοι

συχνά πριν έρθει η ώρα και γεράσουν.

Πίνδαρος ο Θηβαίος

......................................................................................................................................................

1. Ολυμπιακοί αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα, σελ.24 &25 , ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ.

2. Οδύσσεια θ, σελ. 147, μετάφρ. ΖΗΣΙΜΟΥ ΣΙΔΕΡΗ, ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ 

3. Ολυμπιακοί αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ., σελ. 43 & 44.